Big Mac Endeksi, The Economist dergisi tarafından 1986 yılında oluşturulan ve bugün hala geçerli olan değerli bir göstergedir. Temel amacı McDonald’s Big Mac hamburger fiyatı üzerinden ülkelerdeki satın alma gücü paritesini değerlendirmek olan bu endeks, ulusal para birimlerine olan inancın belirlenmesi açısından oldukça değerlidir. Peki ülkemizde son yıllarda oldukça değişken olan mercimek çorbası fiyatları bu endeks yerine kullanılırsa; Yıllara göre fiyat değişimleri açısından nasıl bir sonuçla karşılaşıyoruz?
2018 yılında satın alma gücü daha yüksekti.
Dünya genelinde geçerli bir endeks olan Big Mac endeksi, son dönemde hamburger yemenin lüks olarak görüldüğü ülkemizde maalesef geçerliliğini yitirmek üzere. Çünkü 1 adet Big Mac menü fiyatının 155 TL olduğu ülkemizde minimum fiyat ile toplam 73,56 adet satın alınabiliyor. Ancak bu fiyat, minimum fiyatın sadece 1.603 TL olduğu 2018 yılında bile 115’e denk geliyordu. Yani satın alma gücümüz yıllar içinde önemli ölçüde azaldı.
Son yıllarda dışarıda çorba içmek lüks haline geldi.
Ancak ülkemizde en çok tüketilen besinlerin başında gelen çorbanın fiyatları da yıllar içerisinde değişiklik göstermiştir. Yüksek enflasyon ve artan zamlar sonucu fiyatlar 2-3 kat artmış, çorba içmeyi adeta bir lüks haline getirmiştir. Hatta şu anda 66 TL olan mercimek çorbasının taban fiyatı 172,75 adet. Ancak bu fiyat 2018 yılında 6 TL civarındayken 267,16 ile çok daha uygun seviyedeydi.
Mercimek çorbasını evde yapmak artık daha değerli.
Mercimek çorbasını sadece dışarıda değil, evde de içmek bir lüks. Zira artan enflasyonun yanı sıra tarım alanlarının azalması ve bunların teşvik edilmesi mercimek, havuç, soğan gibi tarım ürünlerinin fiyatlarını yükseltmiştir. Bugün ünlü markaların 1 kg mercimeğinin fiyatı 25 TL ile 40 TL arasında değişirken 2018 yılında bu değer 2-3 TL civarındaydı. o günün fiyatı Bugün bu değer en düşük fiyat üzerinden hesaplandığında bile 280-300 kiloya denk gelmektedir.
Enerji maliyetleri ve KDV’den sonra evde çorba yapmak pek akıllıca değil.
Evde çorba yaparken dikkat edilmesi gereken bir diğer maliyet de tabii ki tüp, doğalgaz, su gibi temel giderler. 2018 yılında 88,5 TL olan büyük mutfak tüpü fiyatı bugün 390 TL. 1m3’ü 115 kuruş olan doğalgazın fiyatı bugün 4,63 TL. Tüp fiyatları bugünkü taban maaş ile adet bazında daha fazla alınabilse de günümüzde doğal gazın daha sık kullanıldığı düşünülürse evde mercimek çorbası pişirmek karlı bir iş değildir.
Evde hızlı çorba yapmaya ne dersiniz?
Mercimek çorbasının en pratik ve kolay hali olan çabuk çorbalar artık eskisi gibi tercih edilmiyor. Hatta bugün 7,75 TL olan çabuk çorbanın ortalama fiyatı 2018 yılı için 1,25 TL oldu. Bu da o günkü taban fiyattan 1.282 çorba alınabileceği anlamına geliyor. Bugün 1.471 çorbanın minimum fiyata alınabileceği ortaya çıktı, ancak bu, alımın buna göre arttığını göstermiyor. Çünkü hızlı çorbalar beslenme açısından önemli değil.
Lokanta çorbası alım gücü de geçen seneye göre düştü.
Şimdiye kadar 2018 yılı verilerini aldık ama en temel beslenme konularını içinde barındıran mercimek çorbasının restoran fiyatı geçen yıl (2022) için bile bugünkünün yarısından azdı. Çünkü kaliteli bir restoranda mercimek çorbası içmenin fiyatı 25-30 TL idi. Bu, çorbanın o günün minimum fiyatıyla yaklaşık 215-258 kez içilmesi anlamına geliyordu. Ancak günümüzde artan maaşlara rağmen bu fiyat aralığı 160-228 bandına kadar gerilemiştir.
Etli çorbalar daha pahalıdır.
Mercimek çorbası, içerdiği temel besin öğeleri nedeniyle en uygun fiyatlı çorbalardan biridir. Ancak işin içine et girince işler biraz karışıyor. Çünkü günümüzde uygun bir lokantada tavuk suyu çorbası içmek 80 TL iken karışık çorba içmek 120-130 TL. Ancak geçen yıl bu fiyatlar yarı yarıya daha azdı, dolayısıyla dışarıdan yemek sipariş etmek ya da dışarı çıkıp yemek yemek zaten bir lüks.
Mercimek tablosunu bir kenara bırakıp et fiyatlarına dönelim…
Bugün 1 kg kıyma 350 TL ve yaklaşık 32.6 kg kıyma taban fiyattan alınabiliyor. Ancak 1 yıl önce kıyma ağırlığı 139 TL, 2 yıl önce 65 TL, 2020’de 56,76 TL idi. aynı yılların minimum fiyatları. Artık mercimek üstüne et yemek ya da dışarıda mercimek üstüne et yemek sadece uzak bir hayal.
Gelelim Big Mac verilerine…
Merci endeksi bile satın alma gücünün yıllar içinde ne kadar düştüğünü gösterirken, işi dünya çapında kabul gören Big Mac Endeksi üzerinden değerlendirelim. Örneğin; Big Mac menü fiyatı 3 yıl önce sadece 29.99 TL iken 2020 minimum fiyatının karşılığı 98.2 menü idi. 2021’de fiyat 36,99’a yükselirken alım gücü 96,7 adede düştü ve 2022’de fiyat 99 TL’ye yükseldi ve alım gücü dramatik bir şekilde 66’ya düştü. Bugün bu sayı ortalama 73,5.
Ancak endeks dünya ortalamasının oldukça gerisindedir.
Ülke genelinde Big Mac menü satın alma gücümüz bir önceki yıla göre bir ölçü artmış olsa da ilerleyen dönemde artış göstermekte ve birçok yerde fiyatların güncel KDV oranını yansıtmaması bu durumu merak etmemize neden olmaktadır. satın alma gücü yıl sonuna kadar Ayrıca dünya ortalamasına bakıldığında Türkiye 69. sırada en kötü Big Mac endekslerinden birine sahip. Çünkü satın alma gücümüz yıl içinde %48,04 azalırken; En yumuşak ortalamaya sahip olan İsviçre ise %30 arttı. Fransa, İtalya ve Yunanistan gibi diğer birçok AB ülkesinde ise sadece %7,47 azaldı.
